تحلیل همدیدی توفان حاره‌ای گونو و تاثیر آن بر جنوب‌ شرق ایران

اَبَرتوفان گونو یکی از قوی‌ترین چرخندهای حاره‌ای در دریای عرب است که پس ازتوفان کشنده و بسیار مخرب‌ کاترینا (در 23 اوت تا سوم سپتامبر در خلیج مکزیک در 2005) در 2007 رخ داده است. به استناد مدارک تاریخی ثبت شده در مرکز توفان اقیانوس هند، فعالیت چرخند حاره‌ای از 1970 تا 1999 در دریای عرب و دریای عمان گزارش نشده است. با این‌حال افراد کهنسال هرمزگان از وقوع چرخند مشابه گونو در 1977 صحبت می‌کنند که اطلاعات معتبری از آن در سازمان هواشناسی ایران موجود نیست. هدف از این پژوهش بررسی ویژگی‌های توفان‌های حاره‌ای، شناخت عوامل همدیدی و دینامیکی موثر بر شکل‌گیری توفان گونو و تاثیر آن بر جنوب و جنوب‌ شرق ایران است. نقشه‌های مورد بررسی در این تحقیق از پایگاه NCEP/NCARگرفته شده است. محدوده مورد بررسی نیز از طول جغرافیایی صفر تا 90 درجه شرقی و عرض صفر تا 70 درجه شمالی است. بررسی نقشه‌های سطح زمین مربوط به روزهای اول تا هشتم ژوئن 2007 نشان می‌دهد که در ابتدا مسیر حرکت این وافشار حاره‌ای به سمت شبه‌قاره هند بوده است. این وافشاری در روز سوم ژوئن (روز دوشنبه 14 خرداد 1386) با تقویت روی دریای هند به توفان حاره‌ای تبدیل شده است ‏ولی گسترش به سمت شمال زبانه پُرفشار روی جنوب شبه‌قاره هند سبب تغییر مسیر توفان شده و در نتیجه توفان با حرکت ‏به‌سوی شمال‌غرب وارد محدوده جنوبی دریای عمان شده است. در روز ششم نیز با تضعیف زبانه پُرفشار اسکاندیناوی، ‏چشم هسته توفان به شکل بیضی در آمده که قطر بزرگ آن با جهت جنوب به شمال در نیمه جنوبی ایران مستقر شده ‏است. در این روز توفان با کسب رطوبت از دریای عمان و خلیج فارسدر بخش هرمزگان و سیستان و بلوچستان شرایطی را فراهم آورده است که‌ هوای‌ مرطوب‌ غیراشباع‌ درقسمت‌ پایین‌ جوّ و هوای‌ خشک‌ در ترازهای بالای آن‌ قرار داشته باشد. در این حالت توفان ضمن پیشروی روی خشکی به‌ مانع‌ پستی‌ و بلندی‌ زاگرس جنوبی‌ برخورد کرده‌ ومجبور به‌ صعود از آن شده است. در واقع با ایجاد حالت‌ ناپایداری ‌همرفتی‌ یا پتانسیلی،‌ شرایط برای تشکیل ابر کومه‌ای‌بارا و وقوع توفان تندری مساعد شده است. این شرایط بارش را در روزهای هفتم به بعد در برخی از شهرها به دنبال داشته است. بندر جاسک در استان هرمزگان بر اثر این توفان منطقه بحران‌زده اعلام شد. ‏ریزش هوای سرد به پشت توفان از راه‌ زبانه واچرخند اسکاندیناوی روی روسیه سفید (شمال دریای سیاه) نیز به تقویت ‏بیشتر توفان کمک کرده است. در روز هفتم واچرخند اروپایی نسبت‌ به روز قبل تضعیف‌ شده در نتیجه هسته توفان نیز جهت ‏جنوب‌ شرقی-شمال‌ غربی به خود گرفته و با تندی نصف­النهاری هشت متر بر ثانیه بعد از ورود به جنوب‌ شرق ایران با ‏عبور از روی سواحل جنوبی ایران از سمت جنوب وارد کشور شده است. سپس طی حرکت روی ناهمواری‌های مناطق هرمزگان، سیستان ‏و بلوچستان و کرمان (جنوب رشته‌کوه‌‌­های زاگرس) از شدت فعالیت این توفان کاسته و سپس محو شده است. ‏بیشترین مقدار بارش ثبت شده در روزهای وقوع توفان در جنوب‌ شرق ایران در روز ششم ژوئن مربوط به کنارک و ‏جاسک است که به‌ترتیب 90 و 78 میلی­متر بوده است.‏ در روز هفتم بیشترین مقدار بارش در ایستگاه نیک‌شهر با ۱۲۰ میلی­متر گزارش شد و در روز هشتم جاسک 59 میلی­متر بارش دریافت کرد.